Rian Evers is freelance muzikant, theatermaker en – zoals ze zelf zegt – alles wat daartussenin en -tegenaan schuurt. Met haar liedjes vertelt ze verhalen: ‘Ik wil dat het belangrijk is, dat het de mensen iets vertelt, ze raakt, en ook nog ergens over gaat.’ Bij PS|theater in Leiden heeft ze helemaal haar draai gevonden.
Beetje verloren
Rian studeerde docerend theatermaken aan de HKU. Nadat ze afstudeerde als docent Drama deed ze een Master Muziektheater aan het Koninklijk Conservatorium. ‘Daar heb ik me ook wel een beetje verloren gevoeld. Ik wist helemaal niet zo goed wat mijn rol als docent Drama nou eigenlijk was binnen dat ensemble van acteurs en muzikanten.’
Letterlijke verhalen passen niet in een liedje
Tot theatermakers Tijs Huys en Pepijn Smit haar vroegen zich aan te sluiten bij PS|theater; het stadsgezelschap van Leiden dat theaterproducties maakt over hoe mensen in de stad samenleven. Op dat moment organiseerde PS|theater het radioprogramma ‘Radio Laat je Leiden’, een theatrale radioshow vanuit en over speciale Leidse locaties zoals de Sterrewacht en de Hortus Botanicus. ‘Ik stelde voor elke gast te introduceren met een liedje. Het concept was niet alleen nieuw voor mij, maar ook voor PS|theater. Als ik het nu terugluister vind ik het afschuwelijk, veel te weinig poëzie! Maar ik heb er veel van geleerd, vooral dat ik verhalen niet meer zo letterlijk in een liedje wil stoppen; dat wordt geforceerd en lijkt dan niet te passen.’
Een portret over liefde en eenzaamheid
Zo werd het de ambitie van Rian om met ieder project betere liedjes te schrijven, en weg te blijven van het letterlijke. In 2016 werkte ze mee aan het project ‘Ons Hart’, een portret over liefde en eenzaamheid. ‘Ik trok – gewapend met gitaar en een lijst liefdesliedjes – langs Leidse studentenhuizen. Mijn collega Wil deed hetzelfde, maar dan bij bejaardenhuizen. Zo verzamelden we verhalen van mensen aan het begin en aan het einde van hun liefdesloopbaan, en op basis van die verhalen maakten we weer nieuwe liefdesliedjes.’
Oude liefde als een niet meer passend lievelingsjurkje
‘Op een gegeven moment zat ik op een studentenkamer met een groep vrienden om me heen. Ze vertelden elkaar verhalen over de liefde. Eén meisje vertelde toen dat ze kort daarvoor haar ex was tegengekomen met zijn nieuwe liefje. Ze vergeleek dat met een favoriet jurkje dat je te klein is geworden. Je brengt het naar een tweedehandswinkel, met pijn in je hart, maar het is beter zo. Dan kom je ineens iemand tegen met jouw jurkje aan en het blijkt haar leuker te staan. Dat doet pijn, ook als jij hem niet meer past en zelf hebt weggedaan. Op dat moment was dat zo helder: dit wordt een liedje!’
Een lied moet een lied mogen zijn
In het project ‘De Fabriek’ had de muziek een hele functionele rol. In dit familiedrama over de val van de Nederlandse industrie werd steeds heen en weer gesprongen tussen tijdperken: van de hoogtijdagen van de Leidse meelfabriek naar de crisisdagen van Leiden en uiteindelijk naar de sluiting van de fabriek. ‘Wij moesten met onze muziek vertellen waar de stad op dat moment was. Dat werd een soort spraakzang; half muziek, met een refrein en een motief, en tussendoor werd verteld. Dat was weer een heel eigen, andere vorm. Per project kijken we wat erbij past.’
Denken in geluiden
‘Tekst, gitaar en melodie, dat is mijn klei. Daar waar iemand anders een monoloog maakt of een verhaal schrijft, maak ik een liedje. Maar het begrip ‘liedje’ is breed. Tijs en ik hebben allebei de Master Muziektheater gedaan. Het is onze passie om muziek en tekst samen te brengen, in welke vorm dan ook. Dat kunnen bijvoorbeeld ook audioportretten zijn; vergelijk het een beetje met theaterteksten met muziek eronder. Als de portretten zo goed als af zijn, komt er publiek bij. Iedereen krijgt een koptelefoon en wij lopen een route. Hoe het audioportret klinkt, hangt heel erg af van het onderwerp op die route. Een kantoorboekhandel heeft een heel andere sfeer – likkende envelopjes, nietjes, een beetje droog – dan de kermis tijdens Leidens Ontzet – overdaad, galm. We denken echt in geluiden.
Een plein vol verhalen
De signatuur van wat PS|theater doet is moeilijk te benoemen; alle projecten zijn zo verschillend. Ze maken wijkvoorstellingen, locatievoorstellingen, maar ook randprojecten zoals de Stadsdebatten en PS Ontmoet. ‘Maar de audioportretten zijn wel heel speciaal’, vindt Rian. Met dit concept heeft PS|theater dan ook een prijsvraag gewonnen. In het historische centrum van Leiden werd een ondergrondse parkeergarage gebouwd en de gemeente zocht een ontwerp voor het hek om de enorme bouwput. De theatermakers bedachten een doek met portretten van buurtbewoners. Acht bewoners en werknemers van instellingen rond de Lammermarkt werden levensgroot geportretteerd en de portretfoto’s werden als puzzelstukjes in het ontwerp voor het bouwdoek geplaatst. ‘Die portretten brachten wij tot leven in een serie audioportretten onder de naam De Puzzel van Leiden. Zo hebben we gezorgd dat er, nu de bouw is afgesloten en de parkeergarage geopend, een plein vol verhalen is ontstaan’.
Groeien met vallen en opstaan
‘In de afgelopen jaren ben ik muzikaal gegroeid. De liedjes zelf zijn beter geworden – de opbouw, akkoordenschema’s en melodielijn – en ik ben meer instrumenten gaan bespelen. En terugkijkend zie ik heel duidelijk dat mijn liedjes veel minder letterlijk vertellen wat er aan de hand is, meer poëtisch zijn geworden. Dat gaat nog steeds met vallen en opstaan, maar dat hoort bij groeien.’
Het moet een beetje schuren
‘Ik wil heel graag nog een liedjesprogramma maken, mooie liedjes met een groot combo erachter. Iets neerzetten dat muzikaal vet is met teksten die echt ergens over gaan. Ik word dolgelukkig van mijn bestaan als muzikant, maar als de liedjes niet ergens over gaan mis ik de reden om het te doen. Een buurtbewoner zei laatst: ‘Als ik jouw teksten hoor over mijn wijk, dan is dat precies zoals het is. Alleen kan ik het niet in woorden uitdrukken, en ik ben blij dat jij dat voor mij kan doen.’ Daar word ik blij van. Dat is best moeilijk; om mensen te ontroeren zonder daarin door te slaan. Het doel moet niet zijn om mensen te laten huilen. Het moet een beetje schuren. Dat is wat je met je stem en je instrument doet, maar ook met woorden. Ik wil dat het belangrijk is, dat het mensen raakt en dat het ze iets vertelt. Dan ben ik tevreden.’
Veni, Scripsi, Vici
Dit artikel is gepubliceerd in het online magazine ‘Veni, Scripsi, Vici‘, een magazine voor en door ondernemende schrijvers. Meer weten? Lees dan hier verder.